برنامه‌ای که بر اساس ماده۳۸ قانون برنامه ششم توسعه هر نوع بهره‌برداری از درختان کشور از سال چهارم این برنامه به طور کامل ممنوع است و همچنین برمبنای سند راهبردی یاد شده، سازمان منابع طبیعی مکلف شده طرح جایگزین طرح جنگل‌داری را برای سال ۱۳۹۹ تهیه و آن را برای سال ۱۴۰۰ به اجرا درآورد.
به عبارت دیگر، بر اساس قانون برنامه ششم توسعه، فعالیت جاری همه طرح‌های جنگل‌داری شمال کشور باید در سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۸متوقف شده و از سال ۱۳۹۹ طرح‌های جایگزین آن تهیه و اجرا شود.
حالا نزدیک به پنج سال از ابلاغ و اجرای ماده ۳۸ قانون برنامه ششم توسعه می‌گذرد. بنابراین پرسش این است روند اجرای برنامه توقف بهره‌برداری از جنگل‌های کشور چگونه است و چه نتایجی به‌دنبال داشته است؟

به هدف‌گذاری عمل نشده است
شاهرخ جباری ارفعی، عضو سابق شورای عالی جنگل به قدس می‌گوید: برنامه بهره‌وری پایدار جنگل‌های هیرکانی دو مرحله دارد؛ مرحله نخست مطالعات آمایش ۳میلیون هکتار از عرصه‌های طبیعی شمال کشور در قالب ۱۰۴حوضه آبخیز با ۹ کاربری جدید در قالب ۷۵لایه مطالعاتی بوده و مرحله دوم آن مربوط به اجرای طرح جایگزین جنگل‌داری از سال ۱۴۰۰ است که به طور کامل عقب است.
وی با اشاره به اینکه نمی‌توان گفت طرح توقف بهره‌برداری از جنگل‌های هیرکانی تا کنون چه نتایجی داشته، می‌افزاید: چون چنین کاری نیازمند ارزیابی‌های علمی است، یعنی ابتدا باید وضعیت قاچاق چوب، وضعیت جاده‌ها، تجدید حیات نهال‌ها و... را بررسی کرد و سپس گفت چه نتایجی داشته است. با وجود این می‌توان گفت به هدف‌گذاری برای توقف بهره‌برداری از جنگل‌های شمال عمل نشده است.
وی در همین زمینه می‌افزاید: بدیهی است وقتی بهره‌برداری از جنگل‌ها متوقف شود، بازار با کمبود چوب مواجه می‌شود، در نتیجه قاچاق چوب افزایش می‌یابد. ضمن اینکه چوب‌های مورد نیاز صنایع ما که معمولاً برای تولید نئوپان، فیبر و تخته وایت‌برد است، کم ارزش و هیزمی هستند که اصلاً واردات چنین چوب‌هایی را نداریم. بنابراین برای اثبات اینکه طرح توقف بهره‌برداری چوبی از جنگل‌ها موجب افزایش قاچاق چوب شده یا می‌شود اصلاً نیازی به عدد و ارقام نیست به‌طوری که همین حالا قاچاق چوب به بوستان‌ها و بیشه‌ها رسیده ضمن اینکه در این مدت جنگلبانی هم تقریباً بیکار نشسته و یا اگر غیر از این بوده نتایج فعالیتش را مطرح نکرده تا جایی که مشخص نیست چه تعداد دام در جنگل‌ها تعلیف می‌شوند یا سطح جاده‌سازی‌ها در منابع طبیعی کم شده یا افزایش یافته است.
جباری ارفعی با بیان اینکه می‌شد طرح جنگل‌داری را اصلاح کرد، می‌گوید: اما به‌جای این کار آن را کنار گذاشتیم و کار را دوباره از صفر شروع کردیم؛ الان دو سه سال می‌شود که فقط داریم کارهای مطالعاتی طرح جایگزین را انجام می‌دهیم که نتایج این مطالعات هم ارائه نشده و بعید است از دقت بالایی برخوردار باشد چون دولت در دو سه سال اخیر درگیر بحران کرونا بوده و از سوی دیگر با بودجه سازمان منابع طبیعی اصلاً نمی‌شود چنین مطالعاتی را انجام داد.

هیچ ارزیابی علمی از نتایج قانون نداریم
محمد علی فخاری، معاون دفتر جنگل‌داری و امور بهره‌برداری سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور هم در پاسخ به قدس با اشاره به اینکه در ترمینولوژی علوم جنگل اصطلاحی به نام تنفس یا استراحت جنگل وجود ندارد و کاربرد این مفهوم در ادبیات منابع طبیعی اشتباه بوده و ما را از اهداف مدیریت منابع طبیعی دور می‌کند، می‌افزاید: به جای آن باید از اصطلاح توقف بهره‌برداری از جنگل استفاده کرد.
وی در همین زمینه می‌افزاید: از سال ۱۳۸۲ سازمان مکلف به بازنگری و تدوین شرح خدمات و دستورالعمل تهیه و اجرای طرح‌های جنگل‌داری با رعایت اصول «مدیریت پایدار منابع جنگلی» بر اساس معیارها و شاخص‌های پایداری بوده که به دلیل نبود انسجام بین‌بخشی و انجام نشدن تکالیف مقرر در برنامه از سوی دستگاه‌های مرتبط و مسئول و همچنین تضعیف ساختاری و مالی سازمان جنگل‌ها، نتایج قابل انتظار محقق نشده و در نهایت منجر به صدور دو بخشنامه دستوری وزیر جهاد کشاورزی و تصویب قانون توقف بهره‌برداری طبق بند ماده ۳۸ برنامه ششم توسعه کشور مبنی بر پایان دادن قراردادهای طرح جنگل‌داری به شیوه دستوری و قانون شد. در حالی که اگر تکالیف یاد شده در زمان مقرر انجام می‌شد چه بسا نیازی به پایان دادن قرارداد و توقف اجرای طرح جنگل‌داری نبود و طرح مدیریت پایدار جنگل نیز به‌تدریج و در یک فرصت مناسب جایگزین طرح‌های جنگل‌داری گذشته می‌شد.
فخاری با اشاره به اینکه سازمان منابع طبیعی در سال‌های اخیر اقداماتی را در راستای تحقق اهداف قانون توقف بهره‌برداری انجام داده، می‌گوید: ولی نحوه اقدامات انجام شده به دلیل عمل نکردن دولت به تکالیف قانونی و جابه‌جایی رئیس و مدیران سازمان در طول چهار سال گذشته، نظام‌مند نبوده، در واقع سازمان از نقشه راه واحدی برای اقداماتش پیروی نکرده است.
وی در پاسخ به این پرسش که توقف بهره‌برداری از جنگل‌های شمال از سال ۹۶ چه نتایجی داشته و آیا موجب کاهش تعلیف دامی، قاچاق چوب و... شده، می‌گوید: هیچ ارزیابی در این زمینه صورت نگرفته و اگر کسی هم در این زمینه اظهار نظر کند علمی نخواهد بود. اما اگر دولت در اجرای این برنامه اهتمام لازم را می‌داشت و اعتبارات پیش‌بینی شده را برای آن اختصاص می‌داد قطعاً امروز وضعیت بهتر از این بود.

خبرنگار: محمود مصدق